بولتن ویژه | مکانیزم ماشه: چیست، چه شد، چه میشود؟
مقدمهٔ خیلی کوتاه
«مکانیزم ماشه» (Snapback) کلید اضطراری قطعنامهٔ ۲۲۳۱ شورای امنیت است که اگر کشیده شود، همهٔ تحریمهای سازمان مللِ قبل از برجام بهطور خودکار برمیگردد—بدون امکان وتو. این ابزار برای روزی طراحی شد که رژیم از تعهدات هستهای عبور کند و مسیر فریب را ادامه بدهد.
۱) مکانیزم ماشه دقیقاً چیست؟
-
پایهٔ حقوقی: بندهای ۱۰ تا ۱۳ قطعنامهٔ ۲۲۳۱ (ضمیمهٔ برجام).
-
مشارکتکنندگان واجد صلاحیت: کشورهای «مشارکتکننده در برجام» (E3، اتحادیهٔ اروپا/نمایندهٔ عالی، چین، روسیه، آمریکا—صلاحیت و تداوم آن محل اختلافهای سیاسی/حقوقی بوده).
-
منطق عمل: اگر یک مشارکتکننده به «عدم پایبندی اساسی» برسد، روند حلوفصل اختلاف را فعال میکند. اگر مشکل حل نشود، آن کشور موضوع را به شورای امنیت میبرد.
-
چرا «ماشه»؟ چون وقتی پرونده به شورای امنیت میرسد، بهطور پیشفرض همهٔ تحریمهای سازمان ملل بعد از ۳۰ روز برمیگردد؛ مگر اینکه شورا قطعنامهٔ «تداوم رفع تحریمها» را تصویب کند—و هر عضو دائم میتواند این قطعنامه را وتو کند؛ پس نتیجهٔ عملی: بازگشت تحریمها تقریباً قطعی است.
۲) چه شد؟ (پیشینهٔ فشرده)
-
۲۰۱۵: برجام + قطعنامهٔ ۲۲۳۱؛ تحریمهای سازمان ملل تعلیق/لغو مرحلهای.
-
۲۰۱۹ به بعد: نقضهای پیاپی رژیم (غنیسازی بالا، سانتریفیوژهای پیشرفته، کاهش دسترسیهای نظارتی).
-
۲۰۲۰: تلاش آمریکا برای Snapback با مناقشهٔ حقوقی (برخی اعضای شورا گفتند آمریکا بعد از خروج از برجام، «مشارکتکننده» محسوب نمیشود؛ اختلاف باقی ماند).
-
اروپا (E3): بارها از مسیر «حلوفصل اختلاف» استفاده لفظی/سیاسی کرد، اما تا مدتها ماشه را نکشید تا امید دیپلماسی از بین نرود.
-
نتیجهٔ این تجربه: همه فهمیدند اگر ماشه بهطور صحیحِ آییننامهای فعال شود، بازگشت تحریمهای سازمان ملل تقریباً تضمینی است.
۳) اگر ماشه فعال شود چه برمیگردد؟
-
تحریمهای شورای امنیتِ قبل از برجام:
-
تحریمهای تسلیحاتی و موشکی، محدودیتهای مرتبط با اشاعه.
-
ممنوعیتهای مسافرتی و مسدودسازی داراییها برای اشخاص/نهادهای فهرستشده.
-
الزام جهانی برای همهٔ کشورها به اجرا (برخلاف تحریمهای یکجانبه).
-
-
اثر ثانویه: بانکها، بیمهها، کشتیرانی، انرژی و زنجیرههای تأمین، همگی ریسک حقوقی/اعتباری را بالا میبرند—even بدون تحریمهای تازهٔ آمریکا/اروپا.
۴) چه کسی میتواند فعال کند و مسیر ۳۰روزه چگونه میگذرد؟
-
اعلام «عدم پایبندی اساسی» + طی تشریفات حل اختلاف.
-
ارجاع رسمی به شورای امنیت.
-
شروع شمارش ۳۰ روزه.
-
تنها راه جلوگیری از بازگشت تحریمها: تصویب قطعنامهٔ «تداوم رفع تحریمها».
-
یک وتو کافی است تا این قطعنامه نیاید؛ در نتیجه، با پایان ۳۰ روز، تحریمهای سازمان ملل خودکار برمیگردد.
۵) رژیم چه میکند/میتواند بکند؟
-
الگوی رفتاری محتمل: تهدید به افزایش غنیسازی، کاهش بیشتر همکاریهای نظارتی، حرکتهای نمایشی در منطقه برای ایجاد هزینهٔ امنیتی.
-
محدودیت رژیم: Snapback الزام بینالمللی میآورد؛ دورزدن کاملش سخت است و هزینهٔ مبادلات مالی/نفتی را بالا میبرد.
-
پاسخ تبلیغاتی: دوگانهسازی «حق مسلم»/«زورگویی» برای بسیج داخلی—اما در کفِ اقتصاد، فشار واقعی است.
۶) بازیگران چه میخواهند؟
-
E3/اتحادیه اروپا: کنترل برنامهٔ هستهای و کاهش ریسک اشاعه؛ از ماشه بهعنوان ابزار فشار نهایی یاد میکنند.
-
آمریکا: بسته به دولتِ وقت، از فشار حداکثری تا بازگشت کنترلشده؛ در عمل، با Snapback یا همراهی با تحریمها، اهرم دارد.
-
روسیه/چین: اصولاً منتقد فشار حداکثریاند، اما از نظر آییننامهای Snapback را نمیتوان با وتو متوقف کرد.
-
کشورهای منطقه: دغدغهٔ موشکی/پهپادی و نفوذ نیابتی؛ Snapback را ابزار مهار میبینند.
۷) سه سناریوی پیشرو (از محتمل به کمتر محتمل)
سناریو A – فعالسازی رسمی ماشه توسط یک مشارکتکنندهٔ معتبر:
-
تحریمهای سازمان ملل ظرف ~۳۰ روز برمیگردد؛ تجارت رسمی سختتر؛ بیمه/حملونقل محتاطتر؛ مسیر مالی باریک میشود.
سناریو B – عدم فعالسازی، اما تشدید فشارهای هماهنگ (EU/US):
-
تحریمهای هدفمند تازه، محدودیت فناوری/مالی، نظارت شدیدتر؛ فشار افزایشی بدون اسنپبک.
سناریو C – تعلیق موقت تنش با یک تفاهم حداقلی:
-
گامهای فنی محدود در برابر تعلیق بخشی از فشار؛ شکننده و موقت، وابسته به راستیآزمایی.
جمعبندی
-
Snapback ابزار «قفل نهایی» در ۲۲۳۱ است: تقریباً یکطرفه و تقریباً قطعی پس از طی مراحل.
-
فعال شدنش یعنی بازگشت تعهدات جهانی برای همهٔ کشورها؛ بازی را از «تحریمهای انتخابی» به «الزام ملّی» ارتقا میدهد.
-
از منظر راهبردی، ماشه ریسکهای مالی/حقوقی را فوراً به سطح بالا میبرد و فضای تنفّس رژیم را محدود میکند.
-
هرچند رژیم تلاش میکند با تهدید/بلوف هزینه بسازد، اما در عمل، Snapback اهرم فشار واقعی و ساختاری است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر