شرط بندي پر مخاطره عربستان در يمن، مداخله نظامي
اين قدرت سني، در برابر سلطه طلبي ايران شيعه

لوموند 28 مارس 2015

ژيل پاريس (واشينگتن) و کريستف اياد (پاريس)

مذاکرات راجع به برنامه اتمي ايران به نظر مي رسد در تصميم رياض نقش مهمي ايفا کرده باشد

ائتلاف که تشکيل سريع آن حکايت از توان بالاي ديپلماتيک عربستان سعودي دارد، بيشتر به يک اتحاد سني عليه ايران و محور شيعي آن که به تأمين مالي و آنکادره کردن شورش حوثيها مظنون است، شباهت دارد. ترکيه، قدرت برزگ ديگر سني غير عرب منطقه نيز بدون پيوستن به ائتلاف، از تصميم سعودي ها حمايت کرده است. به اين ترتيب، پس از لبنان، عراق، نوار غزه و سوريه، يمن به نوبه خود وارد تلاطمات ناشي از جنگ منطقه اي بين قدرت هاي شيعه و سني مي گردد که انگيزه هاي آن بيشتر سلطه طلبي ژئوپليتيک است  تا مذهبي.

هر چند اين قرائت از وقايع تنها تا حدودي در مورد موزائيک پيچيده يمن مصداق دارد، ليکن دليل اصلي تصميم رهبران سعودي همين است : در برابر آنچه که آنها به درست يا به غلط به عنوان يک پيشروي جديد ايران در کشوري که آن را «حياط پشتي» خود مي دانند، فقدان واکنش معنايي جز تسليم و رضا نمي داشت. اين واقعيتي است که لاف و گزافه هاي پر سروصداي سران ايران که از چند ماه پيش بلاوقفه مدعي بازسازي «امپراتوري ايران [هخامنشي]» و کنترل چهار کشور عرب (لبنان، سوريه، عراق و يمن) که تهران بويژه به مدد جنگ عليه جهاديستهاي سني سازمان «دولت اسلامي در عراق و شام» (داعش) در آنها حضور گسترده نظامي دارد، گرديده اند، تنها مي توانسته اعصاب پادشاهي شکننده آل سعود را تحريک کند.

با اين حال درسهاي گذشته به گونه اي بوده که مي توانسته باعث تعمق و درنگ بيشتري از سوي رهبران سعودي گردد : اين کشور در دو نوبت، ابتدا در سال هاي دهه 1960 و پس از آن در سال 2009، در يمن مداخله نظامي کرده و هر بار ناموفق بوده است. اينکه به رغم اين ملاحظات، تصميم به اقدام نظامي گرفته، نشانه اينست که سران سعودي بقاي حکومتشان را در خطر ديده اند.

کودتا – اين يک واقعيت است که به قدرت رسيدن يک گروه شيعه با حمايت ايران در يمن مي تواند مسأله شيعيان بحرين را بار ديگر شعله ور سازد. رياض در سال 2011 براي در هم شکستن قيامي که مذهبي تلقي شده بود و در حال سرايت به اقليت شيعه در خور توجه عربستان نيز بود، در بحرين مداخله نظامي کرد. اما علاوه بر اين، روي کار آمدن يک پادشاه جديد در عربستان و نيز مذاکرات جاري راجع به برنامه اتمي ايران که رهبران سعودي به واشينگتن ظنين هستند در جريان آن بيش از اندازه به تهران امتياز مي دهد، نيز نقش مهمي در تصميم رياض به مداخله در يمن داشته است.

پس از تصرف صنعا در پائيز گذشته، حوثي ها کودتاي 6 فوريه خود را کمتر از  دو هفته پس از مرگ ملک عبدالله به انجام رسانيدند. پادشاه جديد، ملک سلمان و بخصوص فرزند بلند پرواز او، محمد بن سلمان السعود 35 ساله، که به وزارت دفاع منصوب شده، ارزيابي شان اين بوده که پاي اعتبار و حيثيتشان در بين است. اما عملياتي که از چهارشنبه شب گذشته آغاز شده، هر چند امکان داده حلقه محاصره پيرامون عدن شکسته شود، تمام نشانه هاي يک تله بزرگ را دارد. از جمله اين ريسک بزرگ وجود دارد که بخشي از مردم يمن در صورت بالا رفتن شمار تلفات غير نظامي (بمباران هاي سعودي ها از چهارشنبه 39 کشته از جمله چندين غير نظامي بر جاي گذارده) عليه عربستان سعودي قيام کنند و رياض ناچار شود نيروهاي زميني خود را در صحنه اي پر مخاطره درگير کند. مقامات عربستان که 150000 سرباز را بسيج کرده اند، فعلا مي گويند چنين سناريويي را مد نظر ندارند.

از سوي ديگر، عربستان فاقد يک متحد قابل اتکا در صحنه است. پرزيدنت منصور هادي که به رياض پناهنده شده، تنها مي تواند روي وفاداري بخشي از ارتش حساب کند. يگان هاي زبده نظامي، از جمله گارد جمهوري، به رئيس جمهور پيشين، علي عبدالله صالح، وفادار مانده اند که در اواخر سال 2011 در پي ميانجيگري سعودي ها پس از ماه ها تظاهرات مخالف، ناگزير از ترک قدرت شده بود. از آن هنگام، صالح که با آنکه خود به همان جامعه زيدي حوثي ها تعلق دارد، بين سال هاي 2003 تا 2011 بيرحمانه با حوثي ها مقابله کرده بود، تغيير موضع داده با آنها متحد شده است.

اردوي سني ها نيز تضعيف شده و متفرق است : کنفدراسيون بزرگ عشيره اي «حاشد» از آنجا که به اخوان المسلمين نزديک است، از سوي عربستان سعودي رها شده است؛ القاعده در جزيره العرب (AQPA) که در شرق کشور پايگاه گسترده اي دارد، عليه پادشاهي سعودي درگير جنگي علني است و يکي از اعضاء آن تلاش کرده نايب وليعهد و وزير کشور، محمد بن نايف، را به قتل برساند. از سوي ديگر داعش در حال افزودن بر نفوذ خود در يمن است و پروژه خود مبني بر سرنگون ساختن پادشاهي «مرتد» آل سعود را پنهان نمي کند...

حوثي ها که با عشاير به حال خود رها شده پس از سال هاي کشمکش هاي داخلي در يمن قبل و پس از وحدت دو يمن متحد شده اند، گروهي بسيار مسلح و مجهز و آموزش ديده – به گفته برخي ناظران، با کمک کادرهاي حزب الله لبنان – به شمار مي روند که در شمال کشور و بخصوص بخش هاي بزرگي از صنعا مستقرند. اما نبرد جاري از مرزهاي يمن و سرنوشت اين کشور به مراتب فراتر مي رود.

ترکيه از ابتکار سعودي استقبال کرده و ايران در مقابل، خواستار «توقف سريع هر گونه تجاوزات نظامي و حملات هوايي عليه يمن و مردم آن» شده است. وزير خارجه جواد ظريف که در کادر مذاکرات راجع به برنامه اتمي که علي الاصول بايد پيش از سه شنبه 31 مارس به نتيجه برسد، در لوزان به سر مي برد، در لفافه به غربي ها راجع به پشتيباني از عربستان در يمن هشدار داده (واشينگتن به رياض قول کمک لژيستيک، سوخت رساني در هوا و مراقبت با رادار را داده است) و ضمنا تأکيد کرده که وقايع اخير هيچ تأثيري بر مسأله اتمي نخواهد داشت.

و اما عربستان سعودي که مداخله خود در يمن را سمبلي از «بيداري» خود در برابر هژموني ايران قرار داده، مصمم است پروژه تأسيس يک نيروي نظامي مشترک عرب را در نشست سران اتحاديه عرب که قرار است شنبه در شرم الشيخ مصر، متحد اصلي سعودي در منطقه، برگزار شود، مطرح سازد و خواستار تصويب آن گردد. پروژه اي که قويا به يک ائتلاف ضد تهران شباهت دارد